EasyLearn

• Vodena para je isparena voda sa kopna, vodenih površina i biljnog pokrivača. Uvek je prisutna u vazduhu i čini njegovu vlažnost. Od vodene pare zavisi mogućnost pojave padavina, ona apsorbuje dugotalasnu Zemljinu radijaciju i utiče na temperaturu i tok mnogih procesa.
• Isparavanje je proces prelaženja vode iz tečnog u gasovito stanje. Ukazuje na količinu vode koja je isparila sa jedinice površine u određenom vremenskom periodu i izražava se u l/m2, odnosno u mm. Zavisi od velićine i toplotnog stanja površine sa koje voda isparava, stepena vlažnosti vazduha i brzine vetra. Meri se pomoću isparitelja (evaporimetri) - Vildov isparitelj.

• Vazduh pri određenoj temperaturi može da primi vodenu paru do određene granice, kada postaje zasićen. Ukoliko dođe do pada temperature postaje prezasićen i jedan deo vodene pare prelazi u tečno stanje - kondenzacija, a pri većem snižavanju temperature u čvrsto stanje - sublimacija. Pokazatelji vlažnosti su apsolutna i relativna vlažnost.
• Apsolutna vlažnost je količina vodene pare u gramima koju sadrži 1m3 vazduha. Raste sa porastom temperature.
• Relativna vlažnost je odnos između postojeće (apsolutne) i najveće moguće vlažnosti koju bi vazduh na toj temperaturi mogao da ima do potpunog zasićenja. Izražava se u procentima - potpuno suv vazduh ima rel. vlažnost 0%, a vazduh zasićen vodenom parom 100%. Ona pokazuje stepen zasićenosti vazduha vodenom parom. Meri se pomoću higrometra i higrografa.

• Omorina se javlja kada su relativna vlažnost vazduha i temperatura visoki i utiče na čovekovo zdravlje.
• Najpovoljnija relativna vlažnost vazduha za život je oko 60% uz temperaturu od 20*C

• Vazduh struji od mesta višeg ka mestu nižeg vazdušnog pritiska. To strujanje može biti horizontalno, vertikalno i vrtložno.
• Vetar je horizontalno kretanje vazduha. Ima određeni pravac, brzinu i jačinu.
• Pravac vetra se označava prema strani sveta sa koje vazduh struji i predstavlja se grafički, na ruži vetrova. Određuje se pomoću Vildovog vetrokaza.
• Brzina vetra je put koji čestice vazduha pređu u jednoj sekundi. Meri se anemometrom i izražava u m/s. Zavisi od reljefa, biljnog pokrivača... Grad smanjuje godišnju brzinu vetra.
• Jačina vetra predstavlja pritisak koji on vrši na vertikalnu površinu. Određuje se po Boforovoj skali, koja ima 13 stepeni.
• Vetar je jedan od najznačajnijih izvora obnovljive energije.
• Stalni (planetarni) vetrovi su vetrovi koji neprekidno duvaju preko Zemljine površine. Tu spadaju:

1. Pasati - prizemni vetrovi, duvaju u sloju troposfere (do 2000m), iz suptropskih oblasti ka ekvatoru; zbog Zemljine rotacije skreću ka zapadu. Pojas ekvatorijalnih tišina (kalmi) se nalazi iznad ekvatora, gde se susreću pasati sa jedne i sa druge strane.
2. Antipasati su visinski vetrovi, duvaju iznad pasata i od ekvatora ka suptropskim oblastima. Skreću ka istoku. Na obe hemisfere se obrazuju pojasevi suptropskih tišina(kalmi).
3. Zapadni vetrovi (40* i 64* g.š.) iz oblasti suptropskih anticiklona, skreću ka istoku. Jači su u višim geografskim širinama i izrazitiji su zimi nego leti.
4. Istočni (polarni) vetrovi - nastaju kao posledica strujanja vazduha iz polarnih oblasti visokog vazdušnog pritiska prema depresijama, skreću ka zapadu.

• Monsuni su periodični vetrovi, prouzrukovani sezoskim promenama atmosferskog pritiska u jednom istom mestu. Duvaju u toku određenog vremenskog perioda u jednom pravcu, a zatim u toku sledećeg perioda iste dužine u drugom - zimi sa kopna ka toplijem moru, a leti obrnuto. Zimski monsuni su suvi, a letnji donose obilne kiše.
• Tropski monsuni (20*N i 15*S) - južna i istočna Azija: Pakistan, Indija, Bangaldeš, Indokina.
• Vantropski monsuni - Daleki istok: Japan, istočni Sibir, istočna Kina.
• Dnevni vetrovi su monsuni sa polusnevnom periodom - u toku dana duvaju u jednom pravcu, a u toku noći usuprotnom. Tu spadaju: danik, noćnik, dolinski i gorski vetar. Najizrazitiji su u tropskim predelima.
• Lokalni vetrovi su vetrovi karakteristični za određene oblasti na Zemlji. Nastaju pod uticajem lokalnih prirodnih uslova, imaju uvek isti pravac i podržavaju iste vremenske prilike. To su:

1. Košava - severoistočni deo Srbije, dolinom Dunava i u Vojvodini. Duva na mahove (udare) čija brzina prelazi 100km/h. Javlja se tokom cele godine, najčešće u jesen i zimu, traje dva do tri dana.
2. Bura - istočna obala Jadranskog mora. Suv i izrazito mahovit vetar, brzine i do 180 km/h. Uglavnom od oktobra do marta, traje dva do tri dana.
3. Jugo (široko) - uzdužna osa Jadranskog mora, duva oko 4 dana.
4. Fen - Alpi. Jak i slapovit planinski vetar, donosi vedro i toplo vreme. U zimskom periodu izaziva lavine i naglo topljenje snega, pa ga nazivaju i "snegožder".
5. Vardarac - Balkansko poluostrvo, depresija iznad Egejskog mora. Traje 1-2 dana, dostiže brzinu do 60 km/h, uglavnom zimi; nazivaju ga i "kortiazis".
6. Maestral - istoćna obala Jadrana. Traje jedan do dva dana, male i konstantne brzine.
7. Tornado - južni i centralni delovi SAD i Meksiko. Vrlo snažan vazdušni vrtlog u obliku levka, sastoji se od kapljica vode, peska, prašine. Nastaje u sparnim letnjim danima pri intenzivnom zagrevanju vazduha i jakim uzlaznim strujama. Kreće se brzinom do 50 km/h, a u samom vrtlogu vazduh rotira brzinom i do 800 km/h. Ukoliko nastane na moru, naziva se morska pijavica (tromba).

• Meteorologija je nauka koja proučava atmosferske pojave i zakone po kojima se one dešavaju.
• Klimatologija je nauka koja proučava klimu raznih delova sveta, uslove pri kojima se obrazuje i njen uticaj (geografska disciplina).

SUNČEVA RADIJACIJA

• Sunčeva radijacija (zračenje) je nosilac sunčeve energije i na Zemlju dospeva u vidu ultraljubičastih i infracrvenih elektromagnetnih talasa. Jedan deo sunčevih zraka apsorbuje atmosfera a drugi deo se odbija od čestica u atmosferi i rasipa u svim pravcima - difuzna refleksija.
• Sumarna radijacija (globalno zračenje) je celokupno Sunčevo zračenje koje dopre do Zemlje u vidu direktnog zračenja.

TEMPERATURA VAZDUHA

• Vazduh se najvećim delom zagreva od podloge, a vrlo malo pri prolasku Sunčevih zraka kroz atmosferu. Hladi se izručivanjem vlastite toplote i pri dodiru s hladnijom podlogom. Kopno se brže zagreva i hladi u odnosu na vodu, jer ono ima malu specifičnu toplotu.
• Zavisi od termičkih uslova na podlozi i od brzine i načina prenošenja te toplote u atmosferu.
• Temperatura vazduha je toplotno stanje vazduha, stepen njegove zagrejanosti.
• Meri se termometrima, koji rade na principu širenja tela pri zagrevanju i skupljanja pri hlađenju (Celzijusova i Farenhajtova skala, F-32:9=C:5).
• Najviše i najniže temperature u toku dana se mere maksimalnim i minimalnim termometrom. Za neprekidno registrovanje promena temperature vazduha u toku dana ili nedelje koriste se termografi.
• Svi instrumenti za merenje temperature vazduha su smešteni u termometarskim (meteorološkim) kućicama, na visini od 2m gde su izloženi slobodnom strujanju vazduha.
• Srednja dnevna temperatura se određuje na osnovu merenja u 7, 14 i 21 h. Srednju mesečnu daje zbir svih srednjih dnevnih temperatura podeljen sa brojem dana u mesecu. Prosečnu godišnju temperaturu vazduha daje zbir srednjih mesečnih temperatura podeljen sa 12.
• Kada se insolacija(kratkotalsno zračenje) i radijacija(dugotalasno zračenje) izjednače, temperatura vazduha dostiže svoj dnevni maksimum - oko 14h.
• Dnevni hod temperature zavisi od geografske širine, nadmorske visine, godišnjeg doba, reljefa, stepena oblačbosti... Izrazitiji je iznad kontinenata nego iznad okeana.
• Godišnje promene temperature zavise od Zemljinog kretanja oko sunca i nagiba njene rotacione ose u odnosu na ekliptiku. Najveću insolaciju Zemlja prima u vreme letnjeg solsticaja (21. ili 22. jun) a najmanju u vreme zimskog solsticaja (22. decembra).
• Klimat sa velikim godišnjim amplitudama (promenama) temperature naziva se kontinentalan, a sa malim maritimni.
• Temperatura opada sa porastom nadmorske visine (oko 0.6*C na 100m).
• Snižavanje temperature na svakih 100m visine naziva se termički gradijent. Rast temperature sa visinom naziva se temperaturna inverzija, od velikog je značaja za zagađenje atmosfere.
• Horizontalni raspored temperatura na Zemlji pokazuje se na kartama pomoću linija koje povezuju mesta sa jednakim temperaturama vazduha - izoterme. Linija koja spaja mesta sa najvišim godišnjim temperaturama na Zemlji zove se termički ekvator.
• Najniže temperature se javljaju u istočnom Sibiru i na Grenlandu; na Antartiku se nalazi "pol hladnoće". San Luj (Meksiko) je najtoplije mesto na Zemlji; Iynad Kalifornije, severne Afrike i Arabije nalaze se "ostrva toplote".
• Kolebanje temperature na Zemlji je 146.1*C.