EasyLearn

• Klima (podneblje) nekog mesta ili dela Zemljine površine predstavlja prosečno stanje atmosfere u određenom vremenskom periodu. Ona se menja, ali mnogo sporije od vremena.
• U zavisnosti od upadnog ugla Sunčevih zraka, izdvajaju se tri klimatska pojasa:

1. žarki - između povratnika
2. umereni - između povratnika i polarnika
3. hladni - od polarnika do polova

• U zavisnosti od temperature i količine padavina, izdvajaju se četiri klimatska pojasa:

1. Ekvatorijalni pojas - do 10*N i S, Kongo, ostrva Malajskog arhipelaga i sliv Amazona. Ima toplu i vlažnu klimu, sa malim dnevnim i godišnjim amplitudama. Prosečna godišnja temperatura je 24-28*C. Obilje padavina i bujne vegetacije.
2. Tropski pojas - duvaju pasati i monsuni; izdvajaju se tri tipa klime u ovom pojasu: tropska (visoke temperature tokom cele godine), monsunska(hladnije zime i kišovitija leta) i pustinjska(izrazite dnevne amplitude i mala količina padavina). Tropska je zastupljena oko ekvatora u Africi, Južnoj i Severnoj Americi, monsunska je zastupljena u jugoistočnoj Aziji i severnoj Australiji a pustinjska u Africi, Arabijskom poluostrvu i centralnoj Australiji.
3. Suptropski pojas - između 25* i 40* N i S. Klimatski tipovi ovog pojasa su: sredozemni(Sredozemlje, Kalifornija, jug Afrike i Australije) - vrela, sunčana i suva leta, blage i kišovite zime; vlažni suptropski tip (Florida, primorje Kine) - hladne i suve zime i topla i kišovita leta; suva suptropska klima(jug Meksika, Bliski Istok, jugozapadna Australija) - leta žarka, bez kiše, a zime vlažne i prohladne.
4. Umereni pojas - zastupljen u Evropi, Aziji i Severnoj Americi. Ima izražena četiri godišnja doba, velike godišnje amplitude sa snegom zimi.
5. Subpolarni pojas - severni Sibir, Kanada i Aljaska. Kratka i sveža leta i duge, veoma hladne zime, sa velikim godišnjim amplitudama a malom količinom padavina.
6. Polarni pojas - Artik i Antartik. Leta vrlo kratka a zime duge sa temperaturom skoro uvek nižom od 0* i malom količinom padavina.

• Mikroklima je klima malih povr[ina i prizemnog sloja vazduha do 2m visine. Na nju utiču reljef, vegetacija i prisustvo vodenih površina.
• Gradovi imaju specifičnu klimu koja se razlikuje od klime njihove okoline. U gradu je temperatura viša i za nekoliko stepeni, relativna vlažnost smanjena a količina padavina i oblačnosti je veća. Dolazi i do pojave smoga, koji može biti znatno štetan po čovekovo zdravlje.

• Vreme predstavlja stanje atmosfere iznad nekog mesta u trenutku osmatranja klimatskih elemenata i pojava. Ono se formira pod uticajem istovremenog dejstva mnogih uzroka i zavisi od osobina pojedinih vazdušnih masa koje sa sobom donose karakteristično vreme.
• Troposfera se sastoji od različitih vazdušnih masa zbog nejednake količine Sunčeve toplote na različitim geografsim širinama i zbog različitog zagrevanja kopna i mora.
• Da bi vazdušna masa dobila određene osobine ona mora duže vreme mirovati ili se sporo kretati iznad neke oblasti.
• Izvorišna oblast jeste prostor iznad kojeg se formirala neka vazdušna masa, može biti kopno ili voda. Maritimne vazdušne mase su vazdušne mase obrazovane iznad mora a kontinentalne su one obrazovane iznad kopna.
• Vazdušne mase se kreću relativno sporo i pri tome one menjaju svoje osobine jer su (Dalje)

INSOLACIJA 

• Insolacija (trajanje Sunčevog sjaja) jeste dužina obasjavanja Zemljine površine direktnim Sunčevim zracima u nekom mestu.
• Zavisi od geografske širine, godišnjeg doba, oblačnosti, konfiguracije terena i zagađenosti vazduha.
• Meri se heliografom a izražava se u časovima sijanja Sunca u toku dana, meseca ili godine.
• Izohele su linije na karti koje povezuju mesta iste insolacije.
• Insolacija je najveća u suvim predelima - u pustinjama i stepama.
• Od velikog je značaja za zdravlje ljudi, poljoprivredu i šumarstvo, energetiku i turizam.

PADAVINE

• Padavine su razni oblici kondenzovane i sublimirane vodene pare, koji dospevaju na Zemljinu površinu - u tečnom ili čvrstom stanju. Nastaju hlađenjem vazduha kada se on (Dalje)

• Magla je zamućenost vazduha nastala kondenzacijom vodene pare u prizemnim slojevima atmosfere, pri čemu je vidljivost smanjena do 1km. Ako je vidljivost između 1 i 2 km to je sumaglica.
• Najveće oblasti magle su na kontaktu mora i prehlađenog kopna, često i na mestu sudara toplih i hladnih morskih struja.
• Smog se javlja u velikim gradovima i indusrtijskim oblastima iznad kojih je vazduh zamućen česticama dima, čađi i drugih produkata sagorevanja fosilnih goriva.
• Oblaci su skupovi vodenih kapljica i sitnih čestica leda obrazovani u slobodnoj atmosferi. Promenljivog su oblika i neprekidno se kreću. Prema visini na kojoj se kreću, dele se na:

1. niske(do 2km) - sastoje se od vodenih kapljica
2. srednje(2-6km) - mešavina kapljica i kristala leda
3. visoke(preko 6km) - od ledenih kristala

        Prema spoljašnjem izgledu, dele se na tri osnovna tipa: (Dalje)

• Vodena para je isparena voda sa kopna, vodenih površina i biljnog pokrivača. Uvek je prisutna u vazduhu i čini njegovu vlažnost. Od vodene pare zavisi mogućnost pojave padavina, ona apsorbuje dugotalasnu Zemljinu radijaciju i utiče na temperaturu i tok mnogih procesa.
• Isparavanje je proces prelaženja vode iz tečnog u gasovito stanje. Ukazuje na količinu vode koja je isparila sa jedinice površine u određenom vremenskom periodu i izražava se u l/m2, odnosno u mm. Zavisi od velićine i toplotnog stanja površine sa koje voda isparava, stepena vlažnosti vazduha i brzine vetra. Meri se pomoću isparitelja (evaporimetri) - Vildov isparitelj.

• Vazduh pri određenoj temperaturi može da primi vodenu paru do određene granice, kada postaje zasićen. Ukoliko dođe do pada temperature postaje prezasićen i jedan deo vodene pare prelazi u tečno stanje - kondenzacija, a pri većem snižavanju temperature u čvrsto stanje - sublimacija. Pokazatelji vlažnosti su apsolutna i relativna vlažnost.
• Apsolutna vlažnost je količina vodene pare u gramima koju sadrži 1m3 vazduha. Raste sa porastom temperature.
• Relativna vlažnost je odnos između postojeće (apsolutne) i najveće moguće vlažnosti koju bi vazduh na toj temperaturi mogao da ima do potpunog zasićenja. Izražava se u procentima - potpuno suv vazduh ima rel. vlažnost 0%, a vazduh zasićen vodenom parom 100%. Ona pokazuje stepen zasićenosti vazduha vodenom parom. Meri se pomoću higrometra i higrografa.

• Omorina se javlja kada su relativna vlažnost vazduha i temperatura visoki i utiče na čovekovo zdravlje.
• Najpovoljnija relativna vlažnost vazduha za život je oko 60% uz temperaturu od 20*C

• Vazduh struji od mesta višeg ka mestu nižeg vazdušnog pritiska. To strujanje može biti horizontalno, vertikalno i vrtložno.
• Vetar je horizontalno kretanje vazduha. Ima određeni pravac, brzinu i jačinu.
• Pravac vetra se označava prema strani sveta sa koje vazduh struji i predstavlja se grafički, na ruži vetrova. Određuje se pomoću Vildovog vetrokaza.
• Brzina vetra je put koji čestice vazduha pređu u jednoj sekundi. Meri se anemometrom i izražava u m/s. Zavisi od reljefa, biljnog pokrivača... Grad smanjuje godišnju brzinu vetra.
• Jačina vetra predstavlja pritisak koji on vrši na vertikalnu površinu. Određuje se po Boforovoj skali, koja ima 13 stepeni.
• Vetar je jedan od najznačajnijih izvora obnovljive energije.
• Stalni (planetarni) vetrovi su vetrovi koji neprekidno duvaju preko Zemljine površine. Tu spadaju:

1. Pasati - prizemni vetrovi, duvaju u sloju troposfere (do 2000m), iz suptropskih oblasti ka ekvatoru; zbog Zemljine rotacije skreću ka zapadu. Pojas ekvatorijalnih tišina (kalmi) se nalazi iznad ekvatora, gde se susreću pasati sa jedne i sa druge strane.
2. Antipasati su visinski vetrovi, duvaju iznad pasata i od ekvatora ka suptropskim oblastima. Skreću ka istoku. Na obe hemisfere se obrazuju pojasevi suptropskih tišina(kalmi).
3. Zapadni vetrovi (40* i 64* g.š.) iz oblasti suptropskih anticiklona, skreću ka istoku. Jači su u višim geografskim širinama i izrazitiji su zimi nego leti.
4. Istočni (polarni) vetrovi - nastaju kao posledica strujanja vazduha iz polarnih oblasti visokog vazdušnog pritiska prema depresijama, skreću ka zapadu.

• Monsuni su periodični vetrovi, prouzrukovani sezoskim promenama atmosferskog pritiska u jednom istom mestu. Duvaju u toku određenog vremenskog perioda u jednom pravcu, a zatim u toku sledećeg perioda iste dužine u drugom - zimi sa kopna ka toplijem moru, a leti obrnuto. Zimski monsuni su suvi, a letnji donose obilne kiše.
• Tropski monsuni (20*N i 15*S) - južna i istočna Azija: Pakistan, Indija, Bangaldeš, Indokina.
• Vantropski monsuni - Daleki istok: Japan, istočni Sibir, istočna Kina.
• Dnevni vetrovi su monsuni sa polusnevnom periodom - u toku dana duvaju u jednom pravcu, a u toku noći usuprotnom. Tu spadaju: danik, noćnik, dolinski i gorski vetar. Najizrazitiji su u tropskim predelima.
• Lokalni vetrovi su vetrovi karakteristični za određene oblasti na Zemlji. Nastaju pod uticajem lokalnih prirodnih uslova, imaju uvek isti pravac i podržavaju iste vremenske prilike. To su:

1. Košava - severoistočni deo Srbije, dolinom Dunava i u Vojvodini. Duva na mahove (udare) čija brzina prelazi 100km/h. Javlja se tokom cele godine, najčešće u jesen i zimu, traje dva do tri dana.
2. Bura - istočna obala Jadranskog mora. Suv i izrazito mahovit vetar, brzine i do 180 km/h. Uglavnom od oktobra do marta, traje dva do tri dana.
3. Jugo (široko) - uzdužna osa Jadranskog mora, duva oko 4 dana.
4. Fen - Alpi. Jak i slapovit planinski vetar, donosi vedro i toplo vreme. U zimskom periodu izaziva lavine i naglo topljenje snega, pa ga nazivaju i "snegožder".
5. Vardarac - Balkansko poluostrvo, depresija iznad Egejskog mora. Traje 1-2 dana, dostiže brzinu do 60 km/h, uglavnom zimi; nazivaju ga i "kortiazis".
6. Maestral - istoćna obala Jadrana. Traje jedan do dva dana, male i konstantne brzine.
7. Tornado - južni i centralni delovi SAD i Meksiko. Vrlo snažan vazdušni vrtlog u obliku levka, sastoji se od kapljica vode, peska, prašine. Nastaje u sparnim letnjim danima pri intenzivnom zagrevanju vazduha i jakim uzlaznim strujama. Kreće se brzinom do 50 km/h, a u samom vrtlogu vazduh rotira brzinom i do 800 km/h. Ukoliko nastane na moru, naziva se morska pijavica (tromba).

• Meteorologija je nauka koja proučava atmosferske pojave i zakone po kojima se one dešavaju.
• Klimatologija je nauka koja proučava klimu raznih delova sveta, uslove pri kojima se obrazuje i njen uticaj (geografska disciplina).

SUNČEVA RADIJACIJA

• Sunčeva radijacija (zračenje) je nosilac sunčeve energije i na Zemlju dospeva u vidu ultraljubičastih i infracrvenih elektromagnetnih talasa. Jedan deo sunčevih zraka apsorbuje atmosfera a drugi deo se odbija od čestica u atmosferi i rasipa u svim pravcima - difuzna refleksija.
• Sumarna radijacija (globalno zračenje) je celokupno Sunčevo zračenje koje dopre do Zemlje u vidu direktnog zračenja.

TEMPERATURA VAZDUHA

• Vazduh se najvećim delom zagreva od podloge, a vrlo malo pri prolasku Sunčevih zraka kroz atmosferu. Hladi se izručivanjem vlastite toplote i pri dodiru s hladnijom podlogom. Kopno se brže zagreva i hladi u odnosu na vodu, jer ono ima malu specifičnu toplotu.
• Zavisi od termičkih uslova na podlozi i od brzine i načina prenošenja te toplote u atmosferu.
• Temperatura vazduha je toplotno stanje vazduha, stepen njegove zagrejanosti.
• Meri se termometrima, koji rade na principu širenja tela pri zagrevanju i skupljanja pri hlađenju (Celzijusova i Farenhajtova skala, F-32:9=C:5).
• Najviše i najniže temperature u toku dana se mere maksimalnim i minimalnim termometrom. Za neprekidno registrovanje promena temperature vazduha u toku dana ili nedelje koriste se termografi.
• Svi instrumenti za merenje temperature vazduha su smešteni u termometarskim (meteorološkim) kućicama, na visini od 2m gde su izloženi slobodnom strujanju vazduha.
• Srednja dnevna temperatura se određuje na osnovu merenja u 7, 14 i 21 h. Srednju mesečnu daje zbir svih srednjih dnevnih temperatura podeljen sa brojem dana u mesecu. Prosečnu godišnju temperaturu vazduha daje zbir srednjih mesečnih temperatura podeljen sa 12.
• Kada se insolacija(kratkotalsno zračenje) i radijacija(dugotalasno zračenje) izjednače, temperatura vazduha dostiže svoj dnevni maksimum - oko 14h.
• Dnevni hod temperature zavisi od geografske širine, nadmorske visine, godišnjeg doba, reljefa, stepena oblačbosti... Izrazitiji je iznad kontinenata nego iznad okeana.
• Godišnje promene temperature zavise od Zemljinog kretanja oko sunca i nagiba njene rotacione ose u odnosu na ekliptiku. Najveću insolaciju Zemlja prima u vreme letnjeg solsticaja (21. ili 22. jun) a najmanju u vreme zimskog solsticaja (22. decembra).
• Klimat sa velikim godišnjim amplitudama (promenama) temperature naziva se kontinentalan, a sa malim maritimni.
• Temperatura opada sa porastom nadmorske visine (oko 0.6*C na 100m).
• Snižavanje temperature na svakih 100m visine naziva se termički gradijent. Rast temperature sa visinom naziva se temperaturna inverzija, od velikog je značaja za zagađenje atmosfere.
• Horizontalni raspored temperatura na Zemlji pokazuje se na kartama pomoću linija koje povezuju mesta sa jednakim temperaturama vazduha - izoterme. Linija koja spaja mesta sa najvišim godišnjim temperaturama na Zemlji zove se termički ekvator.
• Najniže temperature se javljaju u istočnom Sibiru i na Grenlandu; na Antartiku se nalazi "pol hladnoće". San Luj (Meksiko) je najtoplije mesto na Zemlji; Iynad Kalifornije, severne Afrike i Arabije nalaze se "ostrva toplote".
• Kolebanje temperature na Zemlji je 146.1*C.

• Atmosfera je vazdušni omotač Zemlje koji se sa njom okreće oko zajedničke ose.
• Smatra se da dopire i do 20 000 km.
• Omogućava život na planeti i štiti je od mnogih nepovoljnih uticaja, sprečava prekomerno zagrevanje i hlađenje Zemlja i štiti od ultraljubičastog zračenja.
• Atmosfera je smeša gasova promenljive ili stalne koncentracije. Ona sadrži i razne čvrste primese - aerosoli.
• Aerosoli su lebdeće čestice prašine, čađi, pepela, soli, biljne spore, bakterije... Služe kao kondenzaciona jezgra, stvaraju povoljnije uslove za izlučivanje padavina, upijaju ili rasejavaju deo sunčeve radijacije.
• Homosfera je deo atmosfere do 100 km visine, gde je njen hemijski sastav stalan.Iznad se nalazi heterosfera.
• Osnovni sastojci atmosfere su:

1. azot 78%
2. kiseonik 21%
3. argon 0.9%
4. ugljen-dioksid 0.03%

        Oni čine 99.93% ukupne zapremine suvog vazduha.

• Sastav atmosfere se menja sa visinom.
• Ozon je primesa vazduha i najvise ga ima na visini od 20-25 km.
• Vazduh je najgušći pri Zemljinoj površini.
• Atmosfera se deli na slojeve:

1. TROPOSFERA - najniži i najgušći deo atmosfere, od 8-18 km. Čini 80% mase atmosfere. Temperatura opada sa visinom.
2. STRATOSFERA - 20-55 km iznad zemljine površine, temperatura raste sa visinom. U njoj se nalazi sloj sa ozonom: OZONOSFERA(20-25km).
3. MEZOSFERA - do 80km visine, temperatura opada. U ovoj sferi sagoreva većina meteorita.
4. TERMOSFERA - 80-800km visine, visoke temperature koje dostižu i 1000C. Vazduh je veoma razređen, pa se ova sfera naziva i jonosfera. Ima veliki značaj za širenje radio talasa, u njoj nastaje polarna svetlost.
5. EGZOSFERA - 800 do 3000 km, vazduh u ovoj sferi je sličan vakuumu pa utiče na kretanje čestica u njemu.

• Atmosferski (vazdušni) pritisak  je pritisak vazdušnog stuba od gornje granice atmosfere na horizontalnu površinu od 1 cm2.

• Izražava se u milibarima - mb.
• Normalni vazdušni pritisak je pritisak vrednosti 1.013 mb - na nivou mora, na geografskoj širini od 45* i pri temperaturi od 0*C.
• Vazdušni pritisak opada sa povećanjem nadmorske visine, zbog toga što se smanjuje visina vazdušnog stuba.
• Zavisi od temperature i vlažnosti vazduha. Topliji vazduh je lakši i ređi, pa mu je i pritisak manji, dok je suv vazduh težak pa ima i veći vazdušni pritisak.

• Vazdušni pritisak meri se živinim barometrom, aneroidom (metalni barometar) i barografom.
• Horizontalni raspored vazdušnog pritiska na Zemlji prikazuje se na kartama pomoću izobara. Izobari su krive linije koje povezuju sva mesta jednakog pritiska.
• Oblasti u kojima je vazdušni pritisak viši od normalnog nazivaju se anticikloni, a oblasti u kojima je niži cikloni (depresije). Na karti se predstavljaju zatvorenim izobarama u čijem je centru najviša, odnosno najniža vrednost pritiska.
• Oblasti u kojima je vazdušni pritisak stalan tokom cele godine su:

1. EKVATORIJALNI POJAS - niskog pritiska, zbog izdizanja toplog i vlažnog vazduha
2. SUPTROPSKE OBLASTI - visokog pritiska, zbog spuštanja suvog vazduha
3. SUBPOLARNI POJAS - niskog pritiska, zbog izdizanja toplijeg vazduha iz nižih geografskih širina
4. POLARNE OBLASTI - visokog pritiska, zbog stalno niskih temperatura

• Cirkulacija atmosfere je strujanje vazduha u atmosferi koje nastaje kao posledica razlike u vazdušnom pritisku.
• Postoje tri oblika strujanja vazduha:

1. Opšta cirkulacija - stalna i postoji preko cele godine; odvija se u atmosferi u sloju do 2 km visine. Ona je posledica razlike u temperaturi između pojedinih delova Zemlje i njome se razmenjuje toplota i na taj način održava ravnoteža između toplih i hladnih oblasti. Ova cirkulacija sastoji se iz tri dela: tropski, gde se javljaju pasati (vetrovi koji duvaju iz suptropskih oblasti prema ekvatoru), vantropski - pojas zapadnih vetrova i polarni - u kom duvaju polarni istočni vetrovi.
2. Sekundarna cirkulacija atmosfere je cirkulacija izazvana ciklonskim i anticiklonskim strujanjima, odnosno frontovima. Frontovi su poremećaji u atmosferi nastali na mestu dodira toplog i hladnog vazduha i utiču na promenu temperature vazduha, oblačnost i formiranje padavina.
3. Lokalna i regionalna cirkulacija atmosfere zahvata male prostore i javlja se kao posledica njihovog nejednakog zagrevanja u toku kraćeg vremenskog perioda.

Najveći uticaj na vreme u našoj zemlji imaju cikloni koji dolaze iz Đenovskog zaliva.